Volgens traditioneel inzicht is een boek (Latijns liber) een verzameling van gedrukte, beschreven, beschilderde of zelfs blanco vellen papier of ander geschikt materiaal, dat gebonden is en meestal ook een boekomslag heeft. Volgens de UNESCO-definitie zijn (voor statistieken) boeken niet-periodieke publicaties met een lengte van 49 pagina’s of meer.
Bovendien worden individuele werken of grote delen van de tekst die op zichzelf staan, boeken genoemd, vooral als ze deel uitmaken van een boekdeel. Dit is met name het geval voor oude werken die bestaan uit verwante boekencollecties – voorbeelden hiervan zijn de bijbel en andere normatieve religieuze geschriften, de Aeneis en verschillende oude en middeleeuwse historische werken.
Het boek is een cultureel product dat analfabetisme moet overwinnen en is gebaseerd op de ontwikkeling van geschreven taal. Het gebruik als communicatiemiddel vereist schrijfvaardigheid, druktechnieken en leesvaardigheid.
Elektronisch opgeslagen boekteksten worden “digitale boeken” of e-boeken (e-books) genoemd. Een andere moderne variant van het boek is het luisterboek.
Geschiedenis: Papyrus scroll en code
De oudste voorlopers van het boek waren de papyrusrollen van de Egyptenaren, waarvan de oudst bekende exemplaren uit het 3e millennium voor Christus. Chr. (Zie ook Schriftgeschiedenis, Oud-Egyptische literatuur en Lijst van Papyri van het oude Egypte).
De Grieken en Romeinen namen de papyrusrollen over totdat de codex ze in de 1e eeuw geleidelijk verving. De Codex bestond uit meerdere lagen perkament, die aan twee kanten doorlopend in het midden werden gevouwen en aan elkaar vastgemaakt met een draad. Pas later werden de pagina’s gebonden en bedekt met een stevige kaft. De Codex is de directe voorloper van het boek van vandaag.
Vanaf de 14e eeuw werd het perkament geleidelijk vervangen door het goedkopere en veel gemakkelijker te produceren papier. De eerste papierfabriek in Duitsland was die van Ulman Stromer in Neurenberg in 1390.
Leeftijd van de boekdrukkunst
Boeken gedrukt door Johannes Gutenberg tot 1500 na de uitvinding van boekdrukkunst (ca. 1450) worden incunabelen of wiegendrukken genoemd (vanaf het moment dat het drukken nog in de wieg lag). In de boekdrukrevolutie nam de boekproductie in Europa toe.
Ongeveer 200 jaar voordat Johannes Gutenberg in Europa werd uitgevonden, werd in Europa boekdruk met beweegbare metalen letters ontwikkeld, waarschijnlijk als een verdere ontwikkeling van de Chinese druktechnologie met tonale karakters, maar bleef weinig gebruikt.
De snelle verspreiding van de nieuwe technologie in heel Europa en de voortdurende verbetering en verdere ontwikkeling van boekdruk en de productie van papier maakten het boek tot een handelsartikel, dat een essentiële voorwaarde werd voor de Reformatie en later voor de Verlichting. Kennis werd in het Westen algemeen bekend.
Schrift en beeld waren één in het boek van de middeleeuwen. Bauhaus-kunstenaars creëerden boeken van hoge ontwerpkwaliteit in de 20e eeuw, die kunnen worden toegewezen aan het gebied van grafisch afdrukken. Deze kunstenaarsboeken worden in kleine oplages uitgegeven.
Aanwezig
Met boek-op-aanvraag-edities maakt digitaal printen vanaf één exemplaar een conventionele boekvorm (paperback, hardcover) mogelijk. Enkele dienstverleners bieden sinds enkele jaren fotoboeken aan op het internet, die vervolgens afzonderlijk kunnen worden besteld. Sinds 2009 zijn artikelen over boek-op-aanvraag samengevat in Wikipedia. Het digitale boek is sinds 2000 op de online boekenmarkt verschenen. Het internet concurreert ook met het klassieke boek.
Het internetbedrijf Google schatte in augustus 2010 dat er wereldwijd zo’n 130 miljoen verschillende boeken zijn, maar gaf toe dat dit ook een kwestie van definitie is.
In 1995 wees UNESCO 23 april aan als Wereldboekendag.